U starszego pokolenia po dziś dzień panuje przekonanie o zdrowotności poszczególnych trunków alkoholowych, takich jak wódki z pieprzem lub nalewek, szczególnie ziołowych. To samo dotyczy grzanego wina lub piwa. Prawda jest taka, że alkohol zawsze będzie zagrażać bezpieczeństwu, a także zdrowiu w mniejszym lub większym zakresie, szczególnie tyczy się to osób starszych.
Na czym polega specyfika uzależnienia seniorów?
Osoby starsze charakteryzują się dużym życiowym doświadczeniem, a także licznymi chorobami przewlekłymi, wymuszającymi przyjmowanie niektórych leków na stałe. Zazwyczaj u osób w podeszłym wieku występują liczne zaburzenia metaboliczne, pokarmowe, nieprawidłowo działa wątroba. Seniorzy stosunkowo często skarżą się na nieprawidłową funkcję nerek, a także na tym etapie życia rozwija się cukrzyca, alzheimer, demencja starcza. Tym samym, osobom starszym trudniej jest metabolizować spożytą dawkę napoju alkoholowego. Jest to o tyle niebezpieczne, że alkohol u seniorów znacznie pogarsza ich zdrowie, np. upośledza wzrok, a także zwiększa się ryzyko upadku poprzez zaburzoną działaniem alkoholu koncentrację i równowagę. U osób młodszych nie ma tego problemu, jednak w przypadku osób będących w jesieni swojego życia upadek łączy się bezpośrednio z poważnymi konsekwencjami, które mogą zakończyć się operacją, a następnie rehabilitacją. W większości takie osoby nie powracają do dawnej sprawności, ponieważ ich ciało z natury nie jest już tak gibkie, elastyczne, a także nie jest wstanie regenerować się, jak w przypadku młodzieży lub osób w średnim wieku. Tym samym osoba starsza staje się zależna od swojego opiekuna. Warto zaznaczyć, że w przypadku osób w podeszłym wieku podkreśla się znaczenie bycia sprawnym i niezależnym w aspekcie odczuwania przez nich satysfakcji z życia.
Osoba, która utraciła możliwość samodzielnego poruszania się bardzo często popada w stany depresyjne, wycofuje się z codziennych aktywności. W takim momencie alkohol będzie skracać życie danej osoby, jednocześnie pogłębiając zaawansowanie już wcześniej zdiagnozowanych chorób, takich jak cukrzyca lub nadciśnienie. Należy pamiętać, że napoje alkoholowe posiadają wysoki indeks glikemiczny, przez co powinien być całkowicie wykluczany z diety diabetyka. Dodatkowo jest on bezpośrednim czynnikiem powodującym choroby trzustki oraz wątroby.
Innym działaniem alkoholu, który jest szczególnie groźny dla osób starszych jest wpływanie na skuteczność działania przyjmowanych leków – tym samym zmienia ich działanie, które nie zawsze można przewidzieć.
Jakie są pierwsze sygnały uzależnienia wśród osób starszych?
Sygnały, które powinny zaniepokoić rodzinę są następujące:
- Zmiany w dotychczasowym zachowaniu, np. wykazywanie potrzeby izolowania się,
- Wypowiadanie słów typu: To może najpierw napijmy się nalewki – takie zachowania prowadzą do regularnego spożywania alkoholu, a także do utracenia kontroli nad własnymi decyzjami i zachowaniem,
- Należy zwracać uwagę na ogólny stan zdrowia danej osoby, a także na przyjmowane leki i ich działanie. Sygnałem jaki może zaniepokoić jest np. bezsenność, zaburzenia nastroju, stany depresyjne i lękowe, które zalicza się do objawów psychopatologicznych związanych z nadużywaniem alkoholu.
Alkohol a leki
Niestety, ze względu na swój zaawansowany wiek osoby starsze są grupą docelową firm farmakologicznych. Przyjmowane przez seniorów leki mogą wejść w interakcję zarówno między sobą, jak i z alkoholem. W takim przypadku zazwyczaj możliwe jest wystąpienie dwóch scenariuszy: w pierwszym, bardziej optymistycznym, przyjmowane farmaceutyki nie będą skutecznie leczyć posiadanych chorób. W drugim, znacznie gorszym scenariuszu, może dojść do trwałej niepełnosprawności lub też nawet do śmierci danej osoby.
Bardzo częstym zachowaniem wśród seniorów jest szeroko rozumiane niewłaściwe przyjmowanie leków. Przykładowo, mogą cyklicznie zapominać o przyjęciu kolejnej ich dawki, bardzo często łączą zapisane leki, przyjmując je w tym samym momencie, a nawet eksperymentują z alkoholem. Co ciekawe, osoby starsze nadużywają głównie leków nasennych, które wykazują silne działanie uzależniające. Do takiej grupy leków należą między innymi benzodiazepiny. Niebezpieczne są także leki wykazujące działanie przeciwbólowe, do których należą pochodne opioidy. Dodatkowo zaznacza się, że ryzyko pojawienia się niepożądanych działań tych grup leków u osób starszych jest znacznie wyższe, niż u osób młodszych, ponieważ seniorzy posiadają zazwyczaj spowolniony metabolizm, a także inne proporcje tkanki mięśniowej oraz tłuszczowej – typowym dla budowy seniora jest większe otłuszczenie oraz zmniejszony procent posiadanych mięśni. Dodatkowo dochodzi do zmniejszenia udziału wody w tkankach organizmu.
Jak wygląda rozwój uzależnienia seniorek, a jak seniorów?
Uzależnienie kobiet jest inne niż uzależnienie mężczyzn. W przypadku płci pięknej, niezależnie od ich wieku, nałogi pojawiają się szybciej oraz mają bardziej dynamiczny rozwój niż w przypadku płci męskiej. Często mówi się, że u kobiet znacznie wcześniej pojawiają się objawy głębokiego uzależnienia, takie jak drgawki padaczkowe, omamy, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. U mężczyzn, nawet jeśli spożywają oni alkohol regularnie od wielu lat, często negatywne objawy zdrowotne nadużywania alkoholu zaczynają odczuwać dopiero na emeryturze.
Mimo biologicznych uwarunkowań w budowie ciała, należy podkreślić znaczenie indywidualnych czynników warunkujących stopień oraz tempo rozwoju uzależnienia, np. choroby alkoholowej. Niektórzy ludzie, zarówno kobiety jak i mężczyźni, mają szczególną podatność na błyskawiczne uzależnienie się. Przeprowadzone badania naukowe pokazują, że im wcześniej dana osoba zainicjuje kontakt z określoną substancją psychoaktywną, tym szybciej i w większym stopniu uzależni się od niej w przyszłości.
Co ciekawe, mimo iż mówi się o mężczyznach jako wolniej popadającym w uzależnienie, obie grupy płciowe wykazują potrzeby równie silnych i konkretnych działań z zakresu profilaktyki, które jasno i klarownie przedstawią konsekwencje nadmiernie spożywanego alkoholu, a także podkreślą możliwość spożycia odpowiedzialnego, czyli takiego, które nie zagraża życiu i zdrowiu.
Czy wobec osoby starszej można wdrożyć terapię uzależnień?
I tak – i nie. To zależy od indywidualnej oceny oraz od konkretnego przypadku. Są osoby starsze, które z powodzeniem odbyły w podeszłym wieku terapię w podstawowym programie leczenia uzależnienia od substancji alkoholowych i teraz czują się bardzo dobrze, a także wystrzegają wszelkich nałogów. Niemniej jednak, przed rozpoczęciem terapii należy zdiagnozować początkową kondycję psychofizyczną danej osoby. W przypadku występowania zaburzeń pamięci oraz braku przyswajania informacji leczenie uzależnienia jest nieefektywne, ponieważ np. terapia behawioralna bazuje na procesach uczenia się, co może być znacznie utrudnione. Podczas terapii jej uczestnicy zdobywają podstawowe informacje oraz umiejętności, które zapobiegają nawrotom uzależnienia, a także uczą się radzić sobie w trudnych sytuacjach, takich jak np. co zrobić, kiedy ktoś proponuje alkohol, gdzie szukać pomocy w razie złamania abstynencji. Wszystkie te informacje muszą być w zakresie zdolności pamięciowej leczonej osoby.
Tak więc, terapia leczenia uzależnień jest dostępna również dla osób starszych, osoby profesjonalnie zajmujące się tym tematem nie dyskryminują nikogo ze względu na wiek, jednak czasami zdarza się, że Pacjent może nie być wstanie podołać wymaganiom i oddziaływaniom terapeutów, ponieważ ich funkcje poznawcze są obniżone. W takim przypadku jedyną szansą dla takich osób jest opieka najbliższej rodziny.